Teken kunnen besmet zijn met ziekteverwekkers. In Nederland kunnen mensen de ziekte van Lyme krijgen door een tekenbeet. Ongeveer één op de vijf teken is besmet met de bacterie die de ziekte van Lyme kan veroorzaken (Borrelia burgdorferi).

Ruim 1 miljoen mensen krijgen jaarlijks een tekenbeet. Mensen die voor hun werk veel in het groen zijn lopen meer risico op tekenbeten.

Teken lijken op spinnetjes en kunnen erg klein zijn: 1 tot 3 millimeter. Een teek kan mensen bijten. De teek zuigt dan bloed op en zwelt op tot een donkerrood bolletje. Een volgezogen teek kan een doorsnede van 1 centimeter hebben. De onvolwassen teek, de nimf, is waarschijnlijk de belangrijkste overbrenger van de ziekte van Lyme. Nimfen zijn vaak moeilijk te zien omdat ze niet groter zijn dan een speldenkop.

Teken komen in heel Nederland voor. Ze leven in bossen, duinen, heidegebieden, beschutte weilanden, parken en tuinen. Vooral in hoog gras of tussen dode bladeren. Verder zitten ze op huisdieren, wild, vogels en kadavers. Van daaruit hechten ze zich aan passerende dieren en mensen. Teken worden actief als de temperatuur boven de 7 graden Celsius komt. Van maart tot en met oktober worden mensen het meest gebeten.

Een teek is erg klein, slechts 1 tot 3 millimeter. Teken zijn makkelijk over het hoofd te zien. Als een teek u net heeft gebeten, lijkt het of er een zwart puntje op uw huid zit. Door het opzuigen van bloed zwellen teken na een paar dagen op tot een bruin of grijs bolletje ter grootte van een erwt.

• De afbeelding linksboven, afkomstig uit de film Zie je een teek? Pak 'm beet? (bron RIVM) laat een nog niet volgezogen teek zien in de elleboogplooi.
• De afbeelding rechtsboven laat een vastgebeten teek zien op de huid.
• De afbeelding hieronder is een illustratie van een teek op de huid.

• Loop niet door dichte begroeiing en struikgewas als dat niet nodig is.
• Let extra op bij het werk met of in de buurt van dieren. Pas op met kadavers; daar kunnen veel teken op zitten.
• Draag tijdens het werk gesloten en huidbedekkende kleding. Draag de sokken over de broek.
• Spuit sokken, schoenen en broek eventueel in met een insectenwerend middel dat DEET bevat. Dit geeft geen 100% bescherming. Blijf dus controleren.
• Smeer de onbedekte huid in met anti-insectenmiddel dat DEET bevat. Lees altijd eerst de gebruiksaanwijzing.

Bent u op een plaats geweest waar teken voorkomen? Controleer uzelf (en eventueel anderen) op tekenbeten

Teken kunnen overal op het lichaam bijten, maar hebben voorkeur voor de liezen, knieholtes, oksels, bilspleet, de randen van uw ondergoed, achter de oren en rond de haargrens in de nek.

Een teek is erg klein, slechts 1 tot 3 millimeter. Teken zijn makkelijk over het hoofd te zien. Als een teek u net heeft gebeten, lijkt het of er een zwart puntje op uw huid zit. Door het opzuigen van bloed zwellen teken na een paar dagen op tot een bruin of grijs bolletje ter grootte van een erwt.

Gebruik zo nodig een vergrootglas en een spiegel voor plekken die u zelf moeilijk kunt zien of vraag iemand anders om u op teken te controleren.

Controleer ook uw kleding. Haal teken weg die op uw kleding zitten. Zitten ze vast, was uw kleding minimaal 30 minuten op 60 graden of stop de kleding in de wasdroger.

Verwijder de teek zo snel mogelijk en in ieder geval aan het eind van de werkdag.
Als u een volgezogen teek heeft verwijderd, zijn er verschillende mogelijkheden:

• ga naar de huisarts:
  In de nieuwe CBO richtlijn wordt de mogelijkheid genoemd om binnen drie dagen na een tekenbeet preventief eenmalig een dosis antibiotica te nemen. De huisarts kan dit met u bespreken en zonodig voorschrijven. Het is nog niet duidelijk of dit de ziekte van Lyme voorkomt. Ook is niet duidelijk of dit kan leiden tot bijwerkingen zoals resistentie. RIVM en de tekenradar doen hier onderzoek naar. Meer informatie vindt u bij tekenradar.nl
• registreer dat u gebeten bent en waar op uw lichaam. Houd de beet plek 3 maanden in de gaten. Als u een rode ring of rode plek ziet ontstaan ga dan naar de huisarts voor een antibiotica kuur.
• ga naar de bedrijfsarts:
  Als u vragen heeft over de ziekte van Lyme en zich zorgen maakt over uw gezondheid na een tekenbeet kunt u terecht op het preventiespreekuur van de bedrijfsarts . Ga ook naar de bedrijfsarts als u niet verder komt met uw behandelaars en blijft zitten met uw klachten. De bedrijfsarts kan u eventueel verwijzen naar een gespecialiseerde Lyme poli.
• hoe kom ik bij de Lyme poli? Er zijn een drietal bekende Lyme-poli’s: UMC Radboud in Nijmegen, AMC Amsterdam en Gelre ziekenhuis Apeldoorn. De huisarts of bedrijfsarts kan u hier naar verwijzen of met hen telefonisch overleg hebben over uw situatie.

De ziekte van Lyme is een infectieziekte, die door de bacterie Borrelia Burgdorferi wordt veroorzaakt. Door een tekenbeet kan die bacterie in het lichaam terechtkomen. De ziekte van Lyme kan worden onderverdeeld in drie stadia:

1. de vroege locale ziekte van Lyme
2. de door het lichaam verspreide ziekte van Lyme
3. de langdurige of chronische ziekte van Lyme

De vroege locale ziekte van Lyme ontstaat ongeveer twee weken na de tekenbeet. Op de plaats van de beet kan een rode ring of rode plek verschijnen. Als de ziekte niet op tijd wordt behandeld kan deze weken tot maanden later overgaan in het tweede stadium. Kenmerkend voor dit stadium zijn gewrichtsklachten, klachten van de zenuwen (vooral uitval van gezichtszenuwen of pijnklachten in een arm of been) en hartritmestoornissen. In het laatste stadium, dat in twee tot vijf procent van de gevallen voorkomt, kan de ziekte langdurig worden en tot vervelende huidaandoeningen leiden.

Het is niet gemakkelijk de ziekte van Lyme vast te stellen omdat de verschijnselen wisselend kunnen zijn. Mogelijke (ziekte)verschijnselen zijn:

• een rode vlek of ring op de huid die steeds groter wordt
• een grieperig gevoel met met koorts en spierpijn (bent u de enige in uw omgeving met griep, wees dan op uw hoede.)
• dubbel zien, hangend ooglid, scheef aangezicht
• pijn, krachtsverlies of tintelingen in de ledematen
• gewrichtsklachten die doen denken aan reuma

Heeft u een of meer van deze klachten? Ga dan naar uw huis- of bedrijfsarts en vertel dat u denkt aan de ziekte van Lyme.

Voorkom allereerst dat u gebeten wordt door een teek. Daarnaast zijn regelmatig en goed controleren heel belangrijk. Controleer na iedere (werk)dag in het groen uw lichaam op teken. Kijk vooral op warme plekken, zoals de oksels, liezen, bilnaad, knieholten, achter de haargrens en achter de oren.

TIPS:
Bekijk het filmpje systematisch controleren (4:04 minuten)
Lees de Strip systematische tekencontrole

Tekenencefalitis is een ziekte met koorts en hersenvliesontsteking of hersenontsteking. Mensen krijgen het door een virus (het TBE, tick-borne encephalitis, virus). Dit virus wordt overgedragen door besmette teken. De ziekte komt voor in delen van Europa. Inmiddels zijn enkele patiënten bekend die het TBE-virus in Nederland hebben opgelopen.

Meer informatie: RIVM en TBE

Mensen die voor hun werk vaak in bosgebieden, duinen, heide, parken en tuinen zijn, lopen een extra risico op een tekenbeet en daarmee ook op een infectie met het TBE-virus. De Gezondheidsraad heeft daarom op 24-08-2023 geadviseerd om werknemers die 5 keer of vaker per jaar tekenbeten oplopen een vaccinatie tegen TBE aan te bieden.

Gezondheidsraad en advies vaccinatie
Vaccinatie: een volledige serie TBE vaccinaties bestaat uit drie injecties. Tussen de eerste en de tweede injectie moet minimaal 1 maand zitten, tussen de tweede en derde minimaal 5 maanden. Daarna elke 3 jaar 1 injectie.

Meer informatie https://www.ggdberoepsvaccinaties.nl/vaccinatie/tekenencefalitis-fsme

Ja, dat kan als de ziekte tijdens het werk is opgelopen. Die kans is aanwezig als u tijdens uw werk in een tekenrijke omgeving verblijft en daar gebeten wordt. Is er risico op een tekenbeet, dan verzorgt de werkgever voorlichting en verschaft hij middelen om gezondheidsschade te voorkomen, zoals beschermende kleding, DEET en een tekenpincet. Het is van belang dat werknemers zich aan de richtlijnen houden en de verstrekte beschermingsmiddelen gebruiken. Meer informatie vindt u op beroepsziekten.nl en Kiza.nl .

Risico’s in kaart

• Maak een goede risico-inventarisatie en -evaluatie, met een beschrijving van risicogebieden en risicowerkzaamheden. Maak daarna een duidelijk plan van aanpak. In gebieden met veel muizen zijn ook veel teken, omdat de tekenlarve zich voedt met bloed van de muis.

Afspraken

• Maak een checklist waarop precies staat wie in uw bedrijf waarvoor verantwoordelijk is als het gaat om het voorkomen van tekenbeten.
• Zorg dat iedereen de kleding op de juiste wijze draagt: shirts met lange mouwen en lange broeken. Houd toezicht op het correct dragen van kleding.
• Laat uw medewerkers aan het eind van de dag hun kleding en lichaam op teken controleren.
• Laat de medewerkers een teek snel en goed verwijderen en de datum noteren.

Organisatorische maatregelen

• Vermijd risicovolle werkplekken zo veel als mogelijk is en zet op deze plekken zo min mogelijk mensen in.
• Plan risicowerkzaamheden zo veel mogelijk in koude perioden.
• Zorg voor een tekenverwijderaar voor elke medewerker.
• Was werkkleding bij voorkeur op het bedrijf.
• Laat uw werknemers bij voorkeur in een caravan of schaftwagen lunchen.

Voorlichting

• Zorg voor voorlichting aan de werknemers over de risico’s van de teek in de werksituatie. Leg gemaakte afspraken vast.

Persoonlijke beschermingsmiddelen

• Verstrek beschermende kleding en insectenwerende middelen. Een broek met dubbele onderpijp waar de sok overheen gaat, biedt uitkomst.
• Verstrek eventueel geïmpregneerde kleding.
• Onbedekte delen van de huid kunnen worden ingesmeerd met een insectenwerend middel dat DEET bevat. (Lees altijd de gebruiksaanwijzing op de verpakking.)

• Ga naar de toolboxmeeting op uw bedrijf over teken en Lyme.
• Meld gebieden met veel teken en/of gebieden waar u veel gebeten wordt bij uw leidinggevende.
• Draag werkkleding volgens de gemaakte afspraken.
• Zit u tijdens de lunchpauze op de grond? Controleer daarna op teken.
• Controleer uw kleding en lichaam aan het eind van elke werkdag op teken.
• Draag altijd een goede tekenverwijderaar op zak en verwijder de teek zo snel mogelijk.
• Bent u gebeten? Noteer de datum en de plek van de beet in uw agenda.
• Ga bij klachten naar uw huisarts en overleg bij blijvende klachten ook met de bedrijfsarts.

TIPS: bekijk

Het filmpje systematische tekencontrole

De strip systematische tekencontrole

Vaak willen werkgevers en werknemers een Preventief Medisch Onderzoek (PMO) met een bloedonderzoek naar Lyme. Dit wordt afgeraden bij mensen die geen klachten hebben. De test is daarvoor te ongevoelig en geeft verkeerde zekerheid en leidt niet tot behandeling.

Ondanks dat de ziekte van Lyme vaker voorkomt, is er geen vaccin tegen. Wel is er een groot internationaal onderzoek bij mensen gaande naar een nieuw vaccin. Het experimentele vaccin is gericht tegen verschillende soorten Lymebacteriën, die in de Verenigde staten en in Europa voorkomen. Het onderzoek loopt tot eind 2024.

Een korte behandeling met antibiotica is over het algemeen afdoende. In sommige gevallen is langdurige behandeling nodig. Bij twijfel vraag dan advies bij een van de gespecialiseerde Lyme-poli. De huis- of bedrijfsarts kan u daarnaar verwijzen.

Haal teken snel weg! Hoe langer de teek in uw huid zit, hoe groter de kans dat hij ziekteverwekkers overdraagt.

• Haal een teek zo snel mogelijk weg! Hoe langer de teek in uw huid zit, hoe groter de kans dat hij ziekteverwekkers overdraagt.
• Gebruik geen alcohol, jodium, olie of andere middelen vóórdat u de teek verwijdert.
• Pak de teek met een puntig pincet zo dicht mogelijk op de huid bij de kop vast en trek hem er uit. Ontsmet hierna het beetwondje. Gebruikt u een andere tekenverwijderaar? Volg dan de gebruiksaanwijzing.
• Noteer wanneer en waar op de huid u gebeten bent. Houd tot drie maanden na de tekenbeet de huid rond de beet in de gaten. Let op het ontstaan van een verkleuring van de huid of klachten die passen bij de ziekte van Lyme.

Wat is de juiste manier om een teek te verwijderen? Experts adviseren een puntig pincet te gebruiken. Met een puntig pincet kun je alle teken, zelfs op de lastigste plekjes, nauwkeurig verwijderen.

Andere types tekenverwijderaar zijn prima bruikbaar, al verschillen de gebruiksinstructies meestal per type. Een tekenkaartje of een tekenlepeltje is wat gebruiksvriendelijker dan een spits pincet, maar een teekje in de navel of achter het oor is daarmee lastig te verwijderen. Het belangrijkste is dat je een teek zo snel mogelijk verwijdert.

Lees het hele artikel verwijderen van teken van Fedor Gassner en Jos van de Broek op www.biomaatschappij.nl

Bel dezelfde dag je huisarts of huisartsenpost in één van deze situaties:

• Het lukt niet om de teek eruit te halen.
• De teek heeft al 24 uur of langer in je huid gezeten als je hem weghaalt.
• Je krijgt op de plek waar de teek zat een rode of blauwige vlek of ring die in een paar dagen groter wordt.
• Je krijgt ergens op je lichaam een rode of blauwige vlek of ring die groter wordt.
• Je voelt je ziek, met koorts, hoofdpijn, spierpijn en moeheid.
• Je krijgt 1 of meer dikke en pijnlijke gewrichten.
• Je krijgt pijn, tintelingen of minder kracht in je arm, been of romp.
• Je ziet opeens dubbel.
• De ene helft van je gezicht is opeens verlamd.

Gewrichtsklachten, huidklachten, zenuwklachten of hartklachten kunnen ook ontstaan als de vroege klachten van de ziekte van Lyme niet behandeld zijn met antibiotica. Maar deze klachten zijn soms ook een eerste uiting van de ziekte.

Zowel de vroege als de latere stadia zijn te behandelen met antibiotica, maar in een later stadium kan al wel schade zijn ontstaan door de ontsteking. Daarom is het belangrijk om contact op te nemen met de huisarts met deze klachten.

Twijfelt u over de huidverkleuring? Kijk op www.tekenradar.nl voor voorbeelden.

Als de teek korter dan 24 uur in je huid zat
Heb je de teek direct weggehaald? En heeft de teek minder dan 24 uur op je huid gezeten? Dan is de kans op de ziekte van Lyme klein. Medicijnen zijn niet nodig. Die hebben dan meer nadelen dan voordelen. Je kunt dan beter de komende 3 maanden opletten of je een vlek krijgt rond de tekenbeet. Of op een andere plek van je lichaam.

Als de teek langer dan 24 uur in je huid zat
Denk je dat de teek al langer dan 24 uur in je huid heeft gezeten?
Dan kun je kiezen tussen je huid controleren of medicijnen. Bespreek dit met je huisarts.

Controleren: Let de komende 3 maanden op of je een vlek op je huid krijgt of ziek wordt:

De vlek kan rond de tekenbeet zitten. Of op een andere plek van je lichaam. De kans dat je een vlek krijgt is klein: van de 100 mensen die een tekenbeet hebben, krijgen 2 tot 3 een vlek.

Als je ziek wordt, kun je deze klachten hebben: een ziek gevoel, hoofdpijn, pijn in je gewrichten en minder kracht.
Als je een vlek krijgt of ziek wordt, bel dan je huisarts.

Medicijnen:
Je kunt medicijnen slikken die bacteriën doden. Dit hoeft maar 1 keer. Slik ze wel binnen 72 uur na het weghalen van de teek.

De medicijnen zorgen ervoor dat je niet ziek wordt als de teek de bacterie aan je heeft gegeven. Dat is een voordeel.
Het nadeel van medicijnen is dat ze bijwerkingen kunnen geven. 30 van de 100 mensen krijgen bijwerkingen. Bijvoorbeeld misselijk zijn, overgeven en diarree. Of een allergische reactie.

De meeste mensen die besmet zijn geraakt met het virus worden niet ziek of krijgen milde klachten 7 tot 14 dagen na een tekenbeet. Bij de mensen die ziek worden, verloopt de ziekte meestal in twee fasen. In de eerste fase lijken de klachten erg op griep.

De klachten in de eerste fase kunnen zijn:

• milde koorts
• hoofdpijn en pijn in het hele lichaam: spieren en gewrichten
• misselijk worden en overgeven
• moe zijn

Deze fase duurt 2 tot 7 dagen. Hierna heeft een patiënt ongeveer een week geen klachten.
In de tweede fase kunnen de hersenen, hersenvliezen en ruggenmerg ontstoken raken. Dan kunnen de volgende klachten ontstaan door de hersen(vlies)ontsteking, waarvoor ziekenhuisopname noodzakelijk is:

• zware hoofdpijn
• verminderd bewustzijn
• slaperigheid
• ander gedrag
• geheugenverlies
• verlammingen, vaak van de armen en de romp
• niet goed tegen het licht kunnen
• misselijkheid en duizeligheid

Er zijn momenteel drie ziekenhuizen met een gespecialiseerde Lyme-poli. Dit zijn:

1. UMC St Radboud ziekenhuis Nijmegen
2. AMC Amsterdam Lyme centrum
3. Gelre ziekenhuis Apeldoorn

Stigas heeft afspraken met deze centra over samenwerking. U kunt alleen terecht bij een Lymepoli met een verwijzing van uw huis- of bedrijfsarts. Wilt u meer weten over de lymepoli? Uw bedrijfsarts kan uw vragen beantwoorden.

RIVM: https://www.rivm.nl/vragen-en-antwoorden-tekenbeten-en-lyme

Vragen en antwoorden tekenencefalitis:
https://www.rivm.nl/vragen-en-antwoorden-tekenencefalitis

Veelgestelde vragen over NEN 8333, beschermende kleding: https://www.nen.nl/projectgroep-beschermende-kleding-tegen-tekenbeten